ალერგია თანამედროვე მსოფლიოში ფართოდ გავრცელებული მდგომარეობაა, რომელიც სხვადასხვა ფორმითა და სიმძიმით ვლინდება. გლობალური სტატისტიკის მიხედვით, განვითარებულ ქვეყნებში მოსახლეობის დაახლოებით 20-30% სწორედ ალერგიული დაავადებებით იტანჯება. მისი გავრცელების ზრდა კი დაკავშირებულია გარემოს დაბინძურებასთან, ურბანიზაციასთან, კლიმატისა და ცხოვრების სტილის ცვლილებებთან.
ალერგია, ეს არის არის ორგანიზმის იმუნური სისტემის გადაჭარბებული რეაქცია ისეთ ნივთიერებებზე, რომლებიც, ჩვეულებრივ, უვნებელია. ალერგენების სახელით ცნობილი ნივთიერებები შეიძლება იყოს მცენარეული მტვერი, საკვები, მედიკამენტები, მწერის ნაკბენი, ცხოველური ბეწვი და სხვა.
უფრო დეტალურად რომ განვმარტოთ, ალერგიის დროს იმუნური სისტემა მცდარად აღიქვამს ამ ალერგენებს მავნე აგენტებად და მათ გასანადგურებლად ანტისხეულების გამომუშავებას იწყებს. ავტომატურად, ამას მოჰყვება ჰისტამინისა და სხვა ქიმიური ნივთიერებების გამოყოფა, რაც ალერგიული რეაქციების სიმპტომებს იწვევს.
ალერგიის სიმპტომები შეიძლება იყოს მსუბუქი ან მძიმე:
- ცემინება, სურდო, თვალების წვა;
- კანზე გამონაყარი და ქავილი;
- საჭმლის მონელების პრობლემები;
- სასუნთქი გზების შეშუპება და სუნთქვის გაძნელება;
- ანაფილაქსია — მძიმე ალერგიული რეაქცია, რომელიც იწვევს არტერიული წნევის მკვეთრ ვარდნას, ყელის შეშუპებასა და სუნთქვის გაძნელებას, რაც სასწრაფო სამედიცინო ჩარევას საჭიროებს
რა თქმა უნდა, ალერგიის მკურნალობა და მართვა დამოკიდებულია მის გამომწვევ მიზეზებზე. პირველადი მეთოდია ალერგენთან კონტაქტის თავიდან აცილება. სიმპტომების შესამსუბუქებლად ხშირად ინიშნება ანტიჰისტამინური პრეპარატები, კორტიკოსტეროიდები, დეკონგესტანტები და მძიმე შემთხვევებში ადრენალინის ინიექცია (ეპინეფრინი).
ალერგიის ტიპები
სამწუხაროდ, ალერგიის მრავალი ტიპი არსებობს, რადგან ადამიანის იმუნური სისტემა შეიძლება გადაჭარბებულად რეაგირებდეს სხვადასხვა ნივთიერებაზე, რომლებიც ჩვეულებრივ უვნებელია. ალერგიის ტიპები დამოკიდებულია ალერგენის (გამომწვევი ფაქტორის) ტიპზე და იმაზე, თუ როგორ რეაგირებს ორგანიზმი მასზე.
ალერგიის ძირითადი ჯგუფებია:
- სასუნთქი გზების ალერგიები — ეს მოიცავს სეზონურ ალერგიას (ალერგიული რინიტი, იგივე „თივის ცხელება“), მტვრის, ცხოველების ბეწვისა და ობის სოკოს ალერგიას. იწვევს ცემინებას, სურდოს, თვალების ქავილს და ზოგჯერ ასთმას;
- საკვების ალერგია — გამოწვეულია საკვებში შემავალი ცილებით. ყველაზე გავრცელებული ალერგენებია თხილი, რძე, კვერცხი, ზღვის პროდუქტები, ხორბალი და სოიო. სიმპტომები შეიძლება იყოს მსუბუქი (გამონაყარი) ან მძიმე (ანაფილაქსია);
- კანის ალერგიები — კონტაქტური დერმატიტი, ურტიკარია (ჭინჭრის ციება) და ეგზემა ვითარდება, როდესაც კანი ურთიერთქმედებს ალერგენებთან (მაგ., ლატექსი, კოსმეტიკა, ნიკელი, ქიმიკატები);
- მედიკამენტური ალერგია — შესაძლოა, ორგანიზმი გადაჭარბებულად რეაგირებდეს პენიცილინზე, ანტიბიოტიკებზე, ტკივილგამაყუჩებლებზე ან ვაქცინებზე. ამან კი შეიძლება გამოიწვიოს კანზე რეაქციები, შეშუპება ან მძიმე ანაფილაქსიური შოკი;
- მწერების ნაკბენით გამოწვეული ალერგია — ფუტკრის, კრაზანას ან ჭიანჭველას ნაკბენი ზოგიერთ ადამიანში იწვევს ისეთ მძიმე რეაქციებს, როგორებიცაა შეშუპება, გამონაყარი და სასუნთქი გზების დახშობა;
- ლატექსის ალერგია — რეაქცია ბუნებრივ რეზინზე, რომელიც გვხვდება სამედიცინო ხელთათმანებში, ბუშტებში, კონდომებსა და სხვა პროდუქტებში;
- საერთო ქიმიური ალერგიები — გამოწვეულია სუნამოებით, საღებავებით, კონსერვანტებითა და სხვა ქიმიური ნივთიერებებით, რომლებიც გარემოში გვხვდება;
- თერმული და სიცივის ალერგია — ზოგი ადამიანი ალერგიულად რეაგირებს ცივ ან ცხელ ტემპერატურაზე, რაც კანზე წვრილ გამონაყარსა და შეშუპებას იწვევს;
- სინათლის ალერგია (ფოტოალერგია) — შესაძლოა, მზის სხივების ზემოქმედებით ზოგიერთ ადამიანს კანის გაღიზიანება და გამონაყარი განუვითარდეს;
- წყლის ალერგია (აკვაგენული ურტიკარია) — იშვიათი მდგომარეობა, რომლის დროსაც კანი წყალთან შეხებისას ღიზიანდება.
მთლიანობაში, ალერგიების რაოდენობა და სახეობები ძალიან მრავალფეროვანია, რადგან ყოველი ადამიანის იმუნური სისტემა უნიკალურად რეაგირებს სხვადასხვა გარემო ფაქტორზე. ზოგჯერ ალერგია ბავშვობაში ვითარდება და ასაკთან ერთად ქრება, ხოლო ზოგიერთ შემთხვევაში შეიძლება მოულოდნელად გაჩნდეს ზრდასრულ ასაკში.
როგორ ხდება ალერგიის დიაგნოსტიკა?
ამისათვის მედიცინაში სხვადასხვა მეთოდს მიმართავენ, რათა დადგინდეს, კონკრეტულად რომელი ალერგენი იწვევს ორგანიზმის გადაჭარბებულ იმუნურ რეაქციას.
პირველ რიგში, ექიმი ალერგოლოგი პაციენტისგან იღებს დეტალურ ანამნეზს, რაც მოიცავს სიმპტომების სიხშირეს, შესაძლო გამომწვევ ფაქტორებს, კვებით ჩვევებს, ოჯახურ ისტორიასა და გარემოსთან კონტაქტს.
ალერგიის დადგენის ყველაზე გავრცელებული მეთოდია კანის ტესტი (ე. წ. პრიკ-ტესტი). ამ პროცესში ალერგენი მცირე რაოდენობა შეჰყავთ კანში ან აწვეთებენ ზედაპირულად და ნემსის მსუბუქი ჩხვლეტით უზრუნველყოფენ მის შეწოვას. თუ 15-20 წუთში კანი სიწითლეს, შეშუპებას ან ქავილს გამოავლენს, ეს ალერგიაზე მიუთითებს.
ინტრადერმული ტესტი უფრო მგრძნობიარე მეთოდია და იმ შემთხვევაში გამოიყენება, როცა პრიკ-ტესტი საკმარისად ზუსტ შედეგს ვერ იძლევა. ამ დროს ალერგენი შეჰყავთ კანქვეშ, რის შემდეგაც რეაქციას აკვირდებიან.
სისხლის ანალიზი (IgE ტესტი) გამოიყენება იმ შემთხვევებში, როდესაც კანის ტესტი არ არის რეკომენდებული, მაგალითად, კანის ძლიერი რეაქციების ან დერმატოლოგიური დაავადებების დროს. ეს ანალიზი ზომავს იმუნოგლობულინ E-ს (IgE), რომელიც იმუნური სისტემის ალერგიულ რეაქციაზე მიანიშნებს.
გამომწვევი ალერგენის საპოვნელად ზოგჯერ ტარდება ელიმინაციური დიეტა. ეს მეთოდი ხშირად გამოიყენება კვებითი ალერგიების დროს და გულისხმობს ალერგენული საკვების ეტაპობრივად ამოღებას რაციონიდან, რათა გაირკვეს, რომელი საკვები იწვევს შესაბამის რეაქციას.
ხოლო პროვოკაციული ტესტი გამოიყენება, როდესაც სხვა მეთოდებით დიაგნოზის დადგენა რთულია. ამ დროს ექიმის მეთვალყურეობით პაციენტს მცირე რაოდენობით აძლევენ ალერგენს (მაგალითად, საკვებს ან მედიკამენტს) და აკვირდებიან რეაქციას. ეს მეთოდი ტარდება მხოლოდ კლინიკურ გარემოში, რადგან არსებობს ძლიერი ალერგიული რეაქციის რისკი.
ალერგიის დიაგნოსტიკა აუცილებელია, რადგან მისი ცოდნა საშუალებას იძლევა თავიდან იქნას აცილებული ალერგენთან კონტაქტი და საჭიროების შემთხვევაში დაინიშნოს შესაბამისი მკურნალობა.
ალერგიის მკურნალობის მეთოდები
ალერგიის მკურნალობის მეთოდები მოიცავს როგორც სიმპტომების კონტროლს, ისე ალერგენის თავიდან არიდებას. თავის მხრივ, მკურნალობის კონკრეტული მეთოდი დამოკიდებულია ალერგიის ტიპსა თუ სიმძიმეზე. მაგალითად, პირველ და ყველაზე ეფექტურ მეთოდს წარმოადგენს ალერგენთან კონტაქტის თავის არიდება — პირობითად, თუკი მტვრის ნაწილაკებზე ხართ ალერგიული, რეკომენდებულია ოთახის რეგულარული დასუფთავება, ჰაერის ტენიანობის კონტროლი და ჰიპოალერფიული ბალიშებისა და საბნების გამოყენება. ხოლო კვებითი ალერგიის შემთხვევაში აუცილებელია ალერგენული საკვების მთლიანად გამორიცხვა რაციონიდან.
ამასთან, ფარმაკოლოგიური მკურნალობა ხშირად მოიცავს ანტიჰისტამინურ პრეპარატებს — მათი დახმარებით, ალერგიული რეაქციების სიმპტომები მცირდება, იქნება ეს ცემინება, სურდო, ქავილი თუ გამონაყარი. მარტივად რომ ავხსნათ, ეს პრეპარატები ბლოკავს ჰისტამინის მოქმედებას, რომელიც ალერგიული რეაქციის მთავარ მაპროვოცირებელს წარმოადგენს.
სასუნთქი სისტემის ალერგიების შემთხვევაში შესაძლებელია ცხვირის სპრეებისა და თვალის წვეთების გამოყენება, რომლებიც საგრძნობლად ახშობს შეშუპებასა თუ გაღიზიანებას. თანაც ზოგი პრეპარატი შეიცავს კორტიკოსტეროიდებს, რაც ხანგრძლივი გამოყენებისას ანთებასა და ალერგიულ რეაქციას ამცირებს.
მძიმე ალერგიული რეაქციების, განსაკუთრებით ანაფილაქსიის შემთხვევაში, სასწრაფო დახმარებისთვის გამოიყენება ადრენალინის ინიექცია (ეპინეფრინი), რომელიც სწრაფად ამცირებს სასუნთქი გზების შეშუპებას და სისხლი წნევის დონესაც ზრდის. გაითვალისწინეთ, ადრენალინის ინიექცია აუცილებელია მაშინ, როცა პაციენტს სუნთქვის გაძნელება, სახის შეშუპება და სხვა მძიმე ალერგიული სიმპტომები აღენიშნება.
ხოლო ალერგიის იმუნოთერაპია გამოიყენება ალერგიის ხანგრძლივი და მძიმე ფორმით მიმდინარეობისას. კერძოდ, ეს მეთოდი გულისხმობს ორგანიზმში ალერგენის მცირე დოზებით შეყვანას, რათა ინდივიდი ეტაპობრივად მიეჩვიოს მას და ნაკლებად მწვავე რეაქცია გამოავლინოს. იმუნოთერაპია ხშირად გამოიყენება სეზონური ალერგიების, მწერების ნაკბენზე ალერგიისა და ასთმური ალერგიის დროს.
აქვე უნდა ვახსენოთ ბიოლოგიური თერაპია — ახალი და ეფექტური მეთოდი მძიმე ალერგიების სამკურნალოდ. იგი გულისხმობს სპეციფიკური ანტისხეულების გამოყენებას, რომლებიც იმუნური სისტემის გადაჭარბებულ რეაქციას თრგუნავს. ასეთი პრეპარატები ხშირად ინიშნება ალერგიული ასთმისა და ქრონიკული ურტიკარიის (ჭინჭრის ციების) დროს.
ზოგადად, მკურნალობის მეთოდის შერჩევა დამოკიდებულია ალერგიის გამომწვევ მიზეზზე, სიმძიმესა და ინდივიდუალურ საჭიროებებზე. უმეტეს შემთხვევაში, ალერგენთან კონტაქტის შეზღუდვა და მედიკამენტური თერაპია საკმარისია, თუმცა მძიმე შემთხვევებში საჭიროა სპეციალური იმუნოთერაპიული ან ბიოლოგიური მკურნალობა.
რამდენიმე პრეპარატი ალერგიის სხვადასხვა ტიპთან გასამკლავებლად:
- კსივოზანი — ეს მესამე თაობის მაღალეფექტური ანტიჰისტამინური პრეპარატი ებრძვის ალერგიულ და ქრონიკულ რინიტს; ასევე, კანის ისეთ ალერგიულ დაავადებებს, როგორებიცაა: მწვავე და ქრონიკული ურტიკარია, ატოპიური დერმატიტი, ეგზემა, ნებისმიერი გენეზის გამონაყარი კანზე და კანის ქავილი, მზის ალერგია, მწერის ნაკბენი, ვაქცინაციის დროს კანისმიერი ალერგიული რეაქცია. ამასთან, ეფექტური დამხმარეა კონიუქტივიტის დროს.
კსივოზანის მოქმედების მექანიზმი ეფუძნება ჰისტამინის რეცეპტორების ბლოკირებას, რაც ამცირებს ალერგიულ სიმპტომებს და ამსუბუქებს ანთებით პროცესებს. თანაც, ნაკლები გვერდითი ეფექტები ახასიათებს და ორგანიზმში მოხვედრიდან მალევე (დაახლოებით 1 საათში) იწყებს მოქმედებას. ანტიჰისტამინური გავლენა კი დიდხანს ნარჩუნდება. რაც მთავარია, არ იწვევს ძილიანობას და არ ახასიათებს მიჩვევა; შესაბამისად, შესაძლებელია მისი ხანგრძილივი ვადით გამოყენება.
- დოსოდოსის წვეთები და დოსოდოსის სიროფი — ცენტრალური მოქმედების ხველის საწინააღმდეგო პრეპარატია, რომელიც მშრალი და სპაზმური ხველის შესამსუბუქებლად გამოიყენება. ზოგადად, ალერგიული ხველა ხშირად არ არის დაკავშირებული ინფექციასთან და ვითარდება მაშინ, როდესაც ალერგენები (მტვრის ტკიპები, ყვავილის მტვერი, ცხოველების ბეწვი, მედიკამენტები ან საკვები) აღიზიანებს სასუნთქ გზებსა და ბრონქებს.
საგულისხმოა, რომ დოსოდოსი ორი ფორმით იწარმოება: წვეთებისა და სიროფის სახით. ორივე მათგანი ეფექტურია შემდეგი ტიპის ალერგიული ხველის დროს:
- მშრალი და ალერგიული ხველის შემთხვევაში, როდესაც ლორწოს გამომუშავება არ ხდება, მაგრამ მუდმივი ხველის რეფლექსი აღიზიანებს ყელსა და ბრონქებს. ეს ეხება ვირუსული ინფექციური დაავადებების ან/და ჩვეულებრივი გაციების დროს წარმოქმნილ ნებისმიერი ტიპის მშრალ ხველას: ლარინგიტი, ტრახეიტი, ფარინგიტი, ყივანახველა, წითურა, ცრუ კრუპი, კოვიდ-19-ით გამოწვეული მშრალი ხველა, რეფლუქსი, პროფესიული მშრალი ხველა;
- სპაზმური ხველის დროს, რომელიც ხასიათდება ხანგრძლივი ხველის შეტევებით, განსაკუთრებით ღამით ან ჰაერის ცვლილებისას;
- ასთმური ხველის მსუბუქი ფორმების დროს, როდესაც ხველის შეტევებს თან არ ახლავს ძლიერი ბრონქოსპაზმი და მათი ჩახშობა აუცილებელია;
- სეზონური ალერგიების ფონზე გაჩენილი ხველის შემთხვევაში, განსაკუთრებით მაშინ, როცა ყვავილის მტვერი ან სხვა ალერგენები სასუნთქ გზებს აღიზიანებს.
მთლიანობაში, დოსოდოსის ორივე ფორმა ეფექტურია მშრალი, სპაზმური და ალერგიული ხველის დროს, თუმცა სიროფი უფრო მოსახერხებელია მოზრდილებისთვის, ხოლო წვეთი — ჩვილებისა და მცირეწლოვანი ბავშვებისთვის. საუკეთესო ვარიანტის შერჩევა დამოკიდებულია პაციენტის ასაკსა და ექიმის რეკომენდაციაზე.
- ნასოალდო — ეს ნაზალური სპრეი გამოიყენება ცხვირის ლორწოვანის ანთებითი დაავადებების სამკურნალოდ, კერძოდ იმ შემთხვევებში, როდესაც სიმპტომები გამოწვეულია ალერგიული რეაქციებით.
ის ეფექტურია სეზონური და მრავალწლიანი ალერგიული რინიტის დროს, რაც გულისხმობს ცხვირის გაჭედვას, სურდოს, ცემინებას, ქავილსა და სასუნთქი გზების გაღიზიანებას. პრეპარატი ამცირებს ანთებას და შეშუპებას, რის შედეგადაც, სუნთქვა უმჯობესდება და ალერგიის სიმპტომები მსუბუქდება.
ასევე, ნასოალდოს ხშირად ნიშნავენ თივის ცხელების დროს, რომელიც სეზონური ალერგიის ერთ-ერთი გავრცელებული ფორმაა და ვითარდება ყვავილის მტვერთან კონტაქტისას.
ნასოალდო გამოიყენება ცხვირის პოლიპოზის სამკურნალოდაც, რომელიც ხასიათდება ცხვირის ლორწოვანის შეშუპებით და პოლიპების განვითარებით. ამ შემთხვევაში პრეპარატი ხელს უწყობს პოლიპების ზომის შემცირებას და ცხვირის გაჭედვის შემსუბუქებას.
ის შეიძლება დაინიშნოს ქრონიკული სინუსიტის დროსაც, განსაკუთრებით მაშინ, როცა პაციენტი განიცდის ცხვირის მუდმივ გაჭედვასა და ანთებას. მისი ანთების საწინააღმდეგო მოქმედება ამცირებს შეშუპებას.
