„დეპრესიაში ვარ“ — ალბათ, ეს ფრაზა თავადაც არაერთხელ გვითქვამს და სხვებისგანაც ბევრჯერ მოგვისმენია თუნდაც ისეთ შემთხვევებში, როცა საქმე უბრალო მოწყენილობასთან გვქონდა. რეალურად კი, დეპრესია მძიმე ფსიქიკური მდგომარეობაა, რომელიც ხასიათდება გრძელვადიანი პერიოდის განმავლობაში დეპრესიული განწყობით, ყველაფრის მიმართ ინტერესისა და სიამოვნების შეგრძნების დაკარგვით; ასევე, ენერგიის შემცირებითა და ნეგატიური ფიქრების გაძლიერებით.
ასე ვთქვათ, დეპრესია ჩვეულებრივი მოწყენილობისგან ან დროებითი სევდისგან იმით განსხვავდება, რომ იგი კვირების ან თვეების განმავლობაში გრძელდება და მნიშვნელოვნად მოქმედებს ინდივიდის ყოველდღიურ ცხოვრებაზე.
რა სიმპტომები ახასიათებს დეპრესიას?
როგორც ყველა მენტალური მდგომარეობა, დეპრესიაც განსხვავდება სიმძიმითა და გამოვლენის ფორმებით… თუმცა საერთო ნიშნები მოიცავს ემოციურ, ფიზიკურ და ქვევით ცვლილებებს. ზოგადად, დეპრესიის სიმპტომები ერთდროულად რამდენიმე მიმართულებით ვლინდება.
ემოციური სიმპტომები:
დეპრესიის დროს ადამიანი განიცდის გრძელვადიან სევდას, უიმედობასა და სიცარიელეს. აღინიშნება ინტერესისა და სიამოვნების დაკარგვა იმ საქმიანობებში, რომლებიც ადრე ახარებდა. შესაძლებელია გაჩნდეს მუდმივი შფოთვა, გაღიზიანება და ნეგატიური ფიქრები, რომლებიც თვითკრიტიკის, დანაშაულის გრძნობისა და საკუთარი უსარგებლობის განცდის სახით ვლინდება.
ფიზიკური სიმპტომები:
ხშირია ძილის დარღვევები — ზოგი პაციენტი განიცდის უძილობას, ან გამუდმებით ეღვიძება ღამის განმავლობაში. ზოგჯერ კი, პირიქით, შეიძლება დეპრესიის მქონე ინდივიდის ხშირი ძილიანობა და დაღლილობის შეგრძნება აწუხებდეს. ამას თან ახლავს კუნთებისა და თავის ტკივილი.
ამავდროულად, ვლინდება კვებითი ჩვევების ცვლილება მადის მკვეთრი შემცირებით ან მომატებით.
კოგნიტიური და ქცევითი ცვლილებები:
დეპრესიისას კონცენტრაციისა და მეხსიერების გაუარესება ჩვეულებრივი მოვლენაა, რის გამოც ადამიანს უჭირს გადაწყვეტილებების მიღება. ხშირად შეიმჩნევა პასიურობა, ინიციატივის ნაკლებობა და სოციალური იზოლაცია. მძიმე შემთხვევებში შესაძლებელია გაჩნდეს სუიციდური აზრები, მომავლისადმი ინტერესის დაკარგვა და თვითდაზიანების სურვილი.
როგორ ხდება დეპრესიის დიაგნოსტიკა?
დეპრესიის დიაგნოსტიკა მოითხოვს მრავალმხრივ შეფასებას, რომელიც მოიცავს როგორც სამედიცინო გამოკვლევას, ისე ფსიქოლოგიურ დაკვირვებას. საწყის ეტაპზე ფსიქიატრი პაციენტისგან დეტალურ ანამნეზს იღებს, რათა გაირკვეს, როდის და როგორ დაიწყო სიმპტომების გამოვლენა, როგორია მათი ინტენსივობა და ხანგრძლივობა. მაგალითად, დეპრესიის დიაგნოზის დასასმელად სიმპტომები მინიმუმ ორი კვირის განმავლობაში უნდა გრძელდებოდეს და პაციენტის ყოველდღიურ ცხოვრებასა თუ ფუნქციონირებაზე მოქმედებდეს.
თავის მხრივ, ფსიქოლოგიური შეფასება ხშირად მოიცავს სპეციალურ დიაგნოსტიკურ კითხვარებსა და სკალებს, რომლებიც სპეციალისტს დეპრესიის დონისა და ფორმის განსაზღვრაში ეხმარება. მათ შორისაა გამოიყენება ბეკის დეპრესიის სკალა (BDI), ჰამილტონის დეპრესიის რეიტინგ-სკალა (HAM-D) და PHQ-9. თითოეული მათგანი დეპრესიის ტესტს წარმოადგენს და პაციენტის მიერ შევსებული პასუხებით ფასდება სიმპტომების სიძლიერე.
ამავდროულად, საჭიროა ფიზიკური გამოკვლევა და ლაბორატორიული ანალიზების ჩატარება, რათა გამოირიცხოს სხვა ისეთი დაავადებები, რომელთაც დეპრესიის მსგავსი სიმპტომები ახასიათებს. მაგალითად, ფარისებრი ჯირკვლის ჰორმონების დარღვევები, ანემია, ნევროლოგიური დაავადებები და საკვები ნივთიერებების დეფიციტი შეიძლება დეპრესიის მსგავსი მდგომარეობების გამომწვევი იყოს.
DSM-5-ის (ფსიქიკური აშლილობების დიაგნოსტიკური და სტატისტიკური სახელმძღვანელოს) მიხედვით, დეპრესიის დიაგნოზი დაისმება, თუ პაციენტს აქვს:
- დეპრესიული განწყობა ან ხალისის დაკარგვა თითქმის ყველა აქტივობის მიმართ;
- სიმპტომები გრძელდება მინიმუმ ორი კვირა;
- აღენიშნება დამატებითი სიმპტომები, როგორებიცაა: უძილობა ან ძილიანობა, ენერგიის დაქვეითება, ყურადღების კონცენტრაციის გაძნელება, უმადობა ან ჭარბი მადა, თვითშეფასების დაქვეითება და სუიციდური აზრები.
დეპრესიის ფორმები
დეპრესიას რამდენიმე სახე აქვს, რომლებიც განსხვავდება სიმძიმით, ხანგრძლივობითა და გამომწვევი მიზეზებით:
დიდი დეპრესიული აშლილობა (Major Depressive Disorder – MDD) — ეს დეპრესიის მძიმე ფორმაა, რომელიც მოიცავს ხანგრძლივ სევდიანობას, უიმედობას, ინტერესის სრულ დაკარგვას, ენერგიის დაქვეითებას, თვითდაზიანების სურვილს ან სუიციდურ აზრებს. როგორც წესი, ეს სიმპტომები თვეების ან წლების განმავლობაში გრძელდება.
ქრონიკული დეპრესიული აშლილობა (დისტიმია) — ეს არის ქრონიკული დეპრესიის ფორმა, რომელიც ორი წლის ან უფრო ხანგრძლივი პერიოდის განმავლობაში გრძელდება. სიმპტომები შედარებით მსუბუქია, მაგრამ მუდმივი ხასიათის, რაც გავლენას ახდენს ცხოვრების ხარისხსა და ყოველდღიურ აქტივობებზე.
ბიპოლარული დეპრესია — ბიპოლარული აშლილობის დროს ადამიანი განიცდის მძიმე დეპრესიულ ეპიზოდებსა და ჰიპერაქტიურ (მანიაკურ) ფაზებს. დეპრესიული ფაზის დროს, სიმპტომები კლასიკური დეპრესიის მსგავსია, ხოლო მანიაკური ფაზის დროს ადამიანი ხდება ჭარბად ენერგიული, იმპულსური და ჰიპერაქტიური.
სეზონური დეპრესია (Seasonal Affective Disorder – SAD) — დეპრესიის ეს ფორმა ვლინდება კონკრეტულ სეზონებზე, განსაკუთრებით შემოდგომასა და ზამთარში, როდესაც მზის შუქის ნაკლებობა იწვევს მელატონინისა და სეროტონინის დონის შემცირებას, რაც დეპრესიულ განწყობას უწყობს ხელს.
მშობიარობის შემდგომი დეპრესია — ჰორმონალური ცვლილებები, სტრესი და ახალი პასუხისმგებლობები იწვევს მძიმე ემოციურ მდგომარეობას, დაღლილობას და თვითშეფასების დაქვეითებას.
პრემენსტრუალური დისფორიული აშლილობა (PMDD) — ეს არის ძლიერი ემოციური და ფიზიკური რეაქცია მენსტრუაციის დაწყებამდე, რომელსაც თან ახლავს გაღიზიანებადობა, დეპრესიული განწყობა, უძილობა და ენერგიის დაქვეითება.
ატიპიური დეპრესია — ამ ფორმის დროს ადამიანი შეიძლება გარკვეულ მომენტებში დროებით განიცდიდეს სიხარულს, მაგრამ საერთო ფონზე დეპრესიული სიმპტომები მაინც ძლიერდება. ატიპიურ დეპრესიას ასევე ახასიათებს ზედმეტი ძილიანობა, ჭარბი მადა და სხეულის სიმძიმის შეგრძნება.
სიტუაციური დეპრესია — ეს დეპრესიის დროებითი ფორმაა, რომელიც ვითარდება მძიმე სტრესული ცხოვრებისეული მოვლენების (მაგალითად, სამსახურის დაკარგვა, მძიმე ავადმყოფობა) შემდეგ.
ფსიქოზური დეპრესია — ამ დროს დეპრესიულ სიმპტომებს ემატება ფსიქოზური ნიშნები – ჰალუცინაციები, პარანოიდული ფიქრები ან ბოდვები.
დეპრესია შფოთვითი აშლილობით — ზოგჯერ ადამიანს დეპრესია და შფოთვითი აშლილობა ერთდროულად აქვს. ეს კი მდგომარეობას კიდევ უფრო ართულებს, რადგან ორი ფსიქიკური დარღვევა ერთმანეთს აძლიერებს და სიმპტომები მეტად გამძაფრებულია. ამ დროს პაციენტი შეიძლება ერთდროულად გრძნობდეს მოტივაციის ნაკლებობასა და განწყობის დაქვეითებას (დეპრესიის ნაწილი); ამავე დროს, მუდმივ შფოთვას და შიშს მომავლის მიმართ (შფოთვითი აშლილობის ნაწილი).
დეპრესია ბავშვებსა და მოზარდებში — გაჯეტების ეპოქა
ეს საკითხი ბავშვებსა და მოზარდებში დღითიდღე აქტუალური ხდება, ვინაიდან გაჯეტებისა და ციფრული ტექნოლოგიების შეუვალ ეპოქაში ვიმყოფებით… აქ სოციალური მედია, ვიდეოთამაშები და ონლაინ კომუნიკაცია მნიშვნელოვნად მოქმედებს ემოციურ თუ ფსიქიკურ კეთილდღეობაზე. მაგალითად, ზოგიერთი მოზარდი დიდ დროს ატარებს სოციალურ ქსელებში, სადაც ე. წ. „შედარების კულტურა“ მეფობს. ასე ვთქვათ, სხვების „იდეალურ ცხოვრებას“ ადევნებენ თვალს, რამაც შეიძლება თვითშეფასება შეასუსტოს და გამოიწვიოს განცდა, რომ თავიანთი ცხოვრება ნაკლებად საინტერესოა.
ამას თან ერთვის სოციალური აღიარების საჭიროება (ლაიქები, კომენტარები, გამომწერები), რაც კიდევ უფრო აძლიერებს შფოთვასა და დეპრესიულ ფიქრებს. თანაც ბოლო დროს მეტად გახშირდა კიბერბულინგი (ონლაინ შევიწროება, დამცირება, აგრესიული შეტყობინებები) — შედეგად, ბავშვებსა და მოზარდებში იმატებს შიშის დონე, დეპრესიული განწყობა თუ სოციალური იზოლაცია.
ამავდროულად, ეკრანების ხანგრძლივი გამოყენება, განსაკუთრებით საღამოობით, არღვევს ძილის რეჟიმს, რადგან გაჯეტებიდან გამომავალი ცისფერი შუქი მელატონინის (ძილის ჰორმონის) გამომუშავებას თრგუნავს. ჯაჭვური რეაქციით, ძილის უკმარისობა ამცირებს ენერგიას, ამძაფრებს ნეგატიურ ემოციებს და ზრდის დეპრესიის განვითარების რისკს.
როგორ ვუმკურნალოთ დეპრესიას?
დეპრესიის მკურნალობა მოითხოვს ინდივიდუალურ მიდგომას, რადგან მისი სიმძიმე და გამომწვევი მიზეზები განსხვავებულია. ზოგადად, მკურნალობა მოიცავს ფსიქოთერაპიას, მედიკამენტურ თერაპიას, ცხოვრების წესის შეცვლას და, საჭიროების შემთხვევაში, დამატებით ალტერნატიულ მეთოდებს.
ფსიქოთერაპია:
დეპრესიის მართვის ერთ-ერთი ყველაზე ეფექტური მეთოდია კოგნიტიურ-ბიჰევიორული თერაპია (CBT), რომელიც პაციენტს ნეგატიური ფიქრების ამოცნობასა და გადამუშავებაში ეხმარება ინტერპერსონალური თერაპია (IPT) კი ამცირებს სოციალური და ურთიერთობების პრობლემებისგან გამოწვეულ დეპრესიულ სიმპტომებს.
ხოლო ფსიქოდინამიკური თერაპია ეხმარება ადამიანს წარსულში მიღებული ტრავმების ან გაუცნობიერებელი კონფლიქტების გადამუშავებაში.
მედიკამენტური მკურნალობა:
მძიმე დეპრესიის შემთხვევაში ექიმი ნიშნავს ანტიდეპრესანტებს, რომლებიც არეგულირებს ნეიროტრანსმიტერების (სეროტონინის, დოფამინის და ნორადრენალინის) დონის ბალანსს ტვინში. თუმცა ანტიდეპრესანტები მხოლოდ ექიმის დანიშნულებით უნდა მიიღოთ, რადგან შეიძლება გარკვეულმა გვერდითმა ეფექტებმა იჩინოს თავი.
გარდა ანტიდეპრესანტებისა, ხშირად მიმართავენ ბიოლოგიურად აქტიურ დანამატებს (BAA). მათ შორის ერთ-ერთი ყველაზე პოპულარულია მელაქსენ-B — მელატონინისა და ვიტამინ B6-ის შემცველობით, ეს კომბინაცია ხელს უწყობს ცირკადული რითმების მოწესრიგებას, აუმჯობესებს ძილის ხარისხს და ამცირებს ღამით გამოღვიძების რისკს.
უფრო დეტალურად რომ განვიხილოთ, მელატონინი ეპიფიზის ჰორმონის სინთეზურ ანალოგს წარმოადგენს, რომელიც არეგულირებს ცირკადულ რითმებს. ხოლო ვიტამინი B6 მონაწილეობს ნერვული სისტემის მეტაბოლიზმის რეგულაციაში, რაც დამატებით დადებით გავლენას ახდენს მელატონინის თერაპიულ ეფექტურობაზე.
მთლიანობაში, მელაქსენ B-ს შეუძლია განწყობის ნაწილობრივი გაუმჯობესება იმ შემთხვევაში, თუ დეპრესიული სიმპტომები ძილის დარღვევებთან არის დაკავშირებული.
ასევე, მორიგი ეფექტური მედიკამენტია ვამელისი, რომელიც წარმოადგენს ოთხი სამკურნალო მცენარეული კომპონენტის — ვალერიანის, ბარამბოს, ვნების ყვავილისა და კუნელის, ასევე ამინომჟავა გლიცინის — კომბინაციას. პრეპარატი ხსნის სტრესის, შფოთვის, დეპრესიისა და ქრონიკული დაღლილობის სინდრომის სიმპტომებს, უზრუნველყოფს მშვიდ ძილს, იცავს ორგანიზმს გულის დაავადებებისგან.
ცხოვრების წესის შეცვლა:
ბუნებრივია, ჯანსაღი ცხოვრების წესის დანერგვა მნიშვნელოვან როლს ასრულებს დეპრესიის დაძლევაში.
- ფიზიკური აქტივობა — ვარჯიში აუმჯობესებს სეროტონინისა და ენდორფინების დონეს, რაც ხასიათსა და ენერგიის მატებაზე დადებითად აისახება;
- კვება — ჯანსაღი საკვების მიღება, განსაკუთრებით ომეგა-3 ცხიმოვანი მჟავებითა და B ვიტამინებით მდიდარი საკვები, ტვინს სტაბილურ ფუნქციონირებაში ეხმარება;
- ძილის რეჟიმის მოწესრიგება — ძილის ნაკლებობა ამძაფრებს დეპრესიულ სიმპტომებს;
- სტრესის მართვა — მედიტაცია, იოგა, სუნთქვითი ვარჯიშები ხელს უწყობს შფოთვისა და სტრესის შემცირებას.
ამავდროულად, დეპრესიის დაძლევაში ძალიან მნიშვნელოვანია მეგობრებისა და ოჯახის მხარდაჭერა. სოციალური იზოლაციის შემცირება, ახლობლებთან ურთიერთობა და ემოციების გაზიარება მნიშვნელოვნად აუმჯობესებს მდგომარეობას.
მთლიანობაში, დეპრესიის მკურნალობა მრავალმხრივი პროცესია, რომელიც მოითხოვს ფსიქოთერაპიის, მედიკამენტების, ცხოვრების წესის ცვლილებისა და სოციალური მხარდაჭერის სწორად შერჩევას. გახსოვდეთ, დეპრესია მართვადი მდგომარეობაა, მაგრამ მისმა უყურადღებოდ დატოვებამ შეიძლება უფრო მძიმე შედეგებამდე მიგვიყვანოს.
