გასტრიტი კუჭის ლორწოვანის გარსის ანთებას წარმოადგენს და შეიძლება განვითარდეს მწვავედ (მოულოდნელად და ინტენსიური სიმპტომებით) ან ქრონიკულად (გრძელვადიანად, მსუბუქი, მაგრამ მართვადი ნიშნებით). პათოლოგია მოიცავს კუჭის ლორწოვანი გარსის სტრუქტურულ და ფუნქციურ დარღვევებს, რაც ხშირად გავლენას ახდენს საკვების მონელების პროცესზეც.
პათოლოგიის მიმდინარეობა შეიძლება ასიმპტომურიც იყოს, თუმცა ხშირად აღინიშნება სიმძიმის შეგრძნება კუჭის არეში, გულძმარვა, გულისრევა, ღებინება, მადის დაქვეითება, ყაბზობა ან დიარეა. ქრონიკული ფორმის დროს კუჭის ლორწოვანი გარსი შესაძლოა თხელდებოდეს (ატროფიული გასტრიტი), რაც ხელს უშლის ნორმალურ მჟავურ ბალანსს და B12 ვიტამინის შეწოვას, რაც უკვე სხვა გართულებებს იწვევს.
გასტრიტის სახეობები და ფორმები
როგორც უკვე მიხვდით, გასტრიტს მრავალი სახეობა და ფორმა აქვს, რომლებიც გამომწვევი მიზეზის, მიმდინარეობის ხანგრძლივობისა თუ პათოლოგიური ცვლილებების ტიპის მიხედვით კლასიფიცირდება.
1. მიმდინარეობის მიხედვით:
მწვავე გასტრიტი — მოულოდნელად განვითარებული ანთება, რომელიც ხასიათდება კუჭის ლორწოვანი გარსის სწრაფი დაზიანებით. სიმპტომები ინტენსიურია და მოიცავს ღებინებას (ზოგჯერ სისხლიანს), მუცლის ტკივილს. ხშირად იწვევს მედიკამენტები (ასპირინი, არასტეროიდული ანთების საწინააღმდეგო პრეპარატები), ალკოჰოლი, ინფექცია ან სტრესი.
ქრონიკული გასტრიტი — გრძელვადიანი პროცესია, რომელიც ლორწოვანი გარსის თანდათანობით ცვლილებებს იწვევს. შესაძლოა იყოს ასიმპტომური ან გამოიწვიოს მუდმივი დისკომფორტი, მადის დაქვეითება, გულძმარვა და სისუსტე. ხშირად ასოცირდება Helicobacter pylori-ის ინფექციასთან და შეიძლება განვითარდეს ატროფიულ ფორმად, რაც გამოიხატება ლორწოვანი გარსის გათხელებითა და კუჭის სეკრეტორული ფუნქციის დაქვეითებით.
2. ეტიოლოგიის (გამომწვევი მიზეზის) მიხედვით:
ინფექციური გასტრიტი — უმეტესად გამოწვეულია H. pylori-ის ბაქტერიით, რომელიც აზიანებს კუჭის ლორწოვანს და ასოცირდება წყლულებთან და ზოგჯერ კუჭის კიბოსთანაც. შეიძლება ასევე გამოიწვიოს ვირუსებმა, სოკოებმა ან პარაზიტებმა, განსაკუთრებით იმუნოსუსტირებულ პაციენტებში.
აუტოიმუნური გასტრიტი — ეს არის ე. წ. თვითგამანადგურებელი პროცესი, როცა იმუნური სისტემა უტევს კუჭის ლორწოვან უჯრედებს, რომლებიც B12 ვიტამინის შეწოვისთვის აუცილებელ ნივთიერებას გამოიმუშავებს. შედეგად, შეიძლება განვითარდეს B12-დეფიციტური ანემია და ატროფიული გასტრიტი.
ქიმიური (რეაქტიული) გასტრიტი — შესაძლოა, გამოიწვიოს ნაღვლის რეფლუქსმა, ალკოჰოლმა, მედიკამენტებმა (მაგ., NSAIDs). ლორწოვანი გარსი განიცდის ეროზიას ან ჰიპერპლაზიას რეაქციის სახით.
სტრესული გასტრიტი — აღინიშნება მწვავე ფიზიკური სტრესის პირობებში — მძიმე ინფექციების, ტრავმების, დამწვრობის ან შოკის დროს. შეიძლება განვითარდეს კუჭის ეროზიები და სისხლდენა.
3. ჰისტოლოგიური სურათის მიხედვით:
კატარული გასტრიტი — ადრეული და მსუბუქი ფორმა. აღინიშნება ლორწოვანი გარსის შეშუპება, ჰიპერემია და ლორწოს ჭარბი წარმოება.
ეროზიული გასტრიტი — ლორწოვანი გარსი განიცდის ზედაპირულ დაზიანებას, ჩნდება მცირე ეროზიები.ხშირად მიმდინარეობს უსიმპტომოდ და პირველად გამოვლინდება შავი განავლით ან სისხლნარევი ღებინებით.
ჰემორაგიული გასტრიტი — ძალზე მწვავე ფორმაა, რომელიც იწვევს კუჭის ლორწოვანი გარსის სისხლჩაქცევებს და მასიური სისხლდენის რისკს.
ფოლიკულური გასტრიტი — ხასიათდება ლიმფოიდური ფოლიკულების გადაგვარებით. ხშირად ასოცირდება H. pylori-სთან და გვხვდება ახალგაზრდებში.
ატროფიული გასტრიტი — ლორწოვანი გარსის უჯრედები თანდათან იღუპება და იწარმოება ნაკლები მჟავა და ფერმენტი. ახასიათებს ქრონიკული მიმდინარეობა და მაღალი კავშირი კუჭის კიბოს განვითარების რისკთან.
გასტრიტის სიმპტომები: როგორ ამოვიცნოთ პრობლემა
გასტრიტის სიმპტომები შეიძლება მნიშვნელოვნად განსხვავდებოდეს ფორმისა და სიმწვავის მიხედვით. ზოგიერთი ადამიანი საერთოდ ვერ გრძნობს ვერანაირ დისკომფორტს, მაშინ როცა სხვებისთვის დაავადება მწვავე ტკივილითა და მძიმე საერთო მდგომარეობით მიმდინარეობს.
ყველაზე გავრცელებული სიმპტომებია:
- ზედა მუცლის არეში ტკივილი ან წვის შეგრძნება (განსაკუთრებით ჭამის შემდეგ)
- ღებინება ან გულისრევის შეგრძნება
- მუცლის შებერილობა
- მადის დაქვეითება
- მუცლის არეში სიმძიმის შეგრძნება
- ხშირი ბოყინი
- კუჭის არეში სიმკვრივის ან დაჭიმულობის განცდა
- კუჭის წვა, რომელიც ზოგჯერ გულძმარვასაც ჰგავს
- მძიმე შემთხვევებში: სისხლიანი ღებინება ან შავი ფერის განავალი (შიდა სისხლდენის ნიშნად)
სიმპტომები განსაკუთრებით ძლიერდება ცხარე, ცხიმიანი, მჟავე ან ალკოჰოლური სასმელების მიღების შემდეგ. ქრონიკული ფორმის დროს კი შეიძლება გამოვლინდეს საერთო სისუსტე და B12-ის დეფიციტით გამოწვეული სიმპტომებიც.
გასტრიტი და ბოყინი: რა კავშირია მათ შორის
ბოყინი — კუჭიდან ჰაერის ამოსვლა ხმით — გასტრიტის ერთ-ერთი ყველაზე ხშირი თანმხლები სიმპტომია. იგი უკავშირდება კუჭის ლორწოვანი გარსის ანთების შედეგად კუჭის მჟავიანობის ცვლილებას და მომნელებელი პროცესების მოშლას.
გასტრიტის დროს საჭმლის მონელება ნელდება, რაც ხელს უწყობს ჰაერის დაგროვებას კუჭში. ამასთანავე, ანთებითი პროცესი ხშირად იწვევს გაზების წარმოქმნასა და კუჭის შიდა წნევის მატებას. შედეგად, ორგანიზმი ცდილობს ამ წნევის შემსუბუქებას, რაც სწორედ ბოყინით ვლინდება.
განსაკუთრებით ხშირია ბოყინი, როცა ადამიანი სწრაფად ჭამს, საუბრობს ჭამის დროს ან იღებს გაზიან სასმელებს. გასტრიტის ფონზე კი ეს კიდევ უფრო ძლიერდება.
თუ ბოყინს თან ახლავს სხვა სიმპტომები — გულისრევა, ტკივილი ან სიმძიმე — ეს შეიძლება მიუთითებდეს, რომ საქმე გასტრიტთან გვაქვს და საჭიროა დროული კონსულტაცია ექიმთან.
როგორ ხდება გასტრიტის დიაგნოსტიკა
ზუსტი დიაგნოზის დასმის გარეშე, მკურნალობის პროცესის სწორად დაგეგმვაც შეუძლებელია. მით უმეტეს, გასტრიტის ბევრი სიმპტომი კუჭ-ნაწლავის სხვადასხვა პათოლოგიებს ემთხვევა — შესაბამისად, ექიმები დიაგნოზს მხოლოდ ჩივილებზე დაყრდნობით არ სვამენ. სანაცვლოდ, გამოიყენება როგორც კლინიკური დაკვირვება, ისე ლაბორატორიული და ინსტრუმენტული მეთოდები, რათა დადგინდეს ანთების ხარისხი, ლოკალიზაცია და გამომწვევი მიზეზი.
კლინიკური გამოკვლევა და ლაბორატორიული ტესტები
პირველ ეტაპზე ტარდება პაციენტის ფიზიკური დათვალიერება და კითხვარი სიმპტომების შესახებ: როდის იწყება ტკივილი, რას უკავშირდება, რა ამსუბუქებს ან აუარესებს მდგომარეობას. ექიმი აუცილებლად გამოიკითხავს ცხოვრების წესს, კვებით ჩვევებს, მედიკამენტების გამოყენებას და სტრესულ ფაქტორებს.
ლაბორატორიულად კი შეიძლება ჩატარდეს:
- სისხლის საერთო ანალიზი — ანემიის გამოვლენისა და ზოგადი ანთებითი პროცესის შესაფასებლად;
- განავლის ანალიზი — შიდა სისხლდენის ან H. pylori-ის გამოვლენის მიზნით;
- სისხლის შრატის ტესტი — H. pylori-ის ანტისხეულების დასადგენად (თუმცა ეს ტესტი ვერ ასხვავებს აქტიურ და გადატანილ ინფექციას).
ენდოსკოპია და ბიოფსია: ოქროს სტანდარტი
გასტრიტის დიაგნოსტიკაში ენდოსკოპია ითვლება ყველაზე სანდოდ („ოქროს სტანდარტად“). ეს პროცედურა მოიცავს ფიბროგასტროსკოპს — თხელ მილისებურ ხელსაწყოს კამერით, რომლითაც ექიმი უშუალოდ ათვალიერებს კუჭის ლორწოვან გარსს.
ენდოსკოპიის საშუალებით ჩანს:
- ლორწოვანის შეწითლება, შეშუპება ან ეროზიები;
- სისხლჩაქცევები ან წყლულები;
- ლორწოვანის მდგომარეობის თანმდევი ცვლილებები (ატროფია ან მეტაპლაზია).
შესაძლებელია ამავე დროს ბიოფსიის აღებაც — მცირე ქსოვილის ნიმუშის გამოკვლევა მიკროსკოპით. ბიოფსია საჭიროა დაზიანების ტიპის, სიმძიმისა და შესაძლო სიმსივნური ცვლილებების დასადგენად.
Helicobacter pylori-ის როლი გასტრიტის განვითარებაში
Helicobacter pylori არის სპირალური ფორმის ბაქტერია, რომელიც ძირითადად დაბინძურებული საკვებით, პირის ღრუს მეშვეობით ვრცელდება. თანაც ამ ბაქტერიას კუჭის მჟავე გარემოსთან ადაპტაციისა და ლორწოვანის ქვეშ დამალვის უნარი აქვს, რაც ადგილობრივ ანთებასა თუ გაღიზიანებას იწვევს.
ამის გათვალისწინებით, უდიდესი მნიშვნელობა ენიჭება H. pylori-ის აღმოჩენას, რადგან ის არამარტო ქრონიკული გასტრიტის, არამედ კუჭის წყლულებისა და კიბოს განვითარების მნიშვნელოვან რისკფაქტორსაც წარმოადგენს.
მისი აღმოჩენა შესაძლებელია:
- სუნთქვის ტესტით (Urea breath test) — არაინვაზიური და მაღალმგრძნობიარე მეთოდი;
- განავლის ტესტით — ბაქტერიის ანტიგენების არსებობის დასადგენად;
- სისხლის ანალიზით — ანტისხეულების დასადგენად;
- ბიოფსიისა და ენდოსკოპიის გზით — პირდაპირი ვიზუალური დადასტურება.
თუ H. pylori-ის არსებობა დადასტურდა, საჭიროა ე.წ. ერადიკაციული თერაპია — რამდენიმე ანტიბიოტიკის და პროტონული ტუმბოს ინჰიბიტორის კომბინაცია, რათა მთლიანად გაიწმინდოს ორგანიზმი ამ ბაქტერიისგან.
გასტრიტის მკურნალობა: თანამედროვე მიდგომები
გასტრიტის მკურნალობა ინდივიდუალურ მიდგომას საჭიროებს და დამოკიდებულია დაავადების ფორმაზე, სიმძიმეზე, გამომწვევ მიზეზსა და თანმდევ პათოლოგიებზე. თანამედროვე თერაპიული სტრატეგიები ორიენტირებულია არა მხოლოდ სიმპტომების შემსუბუქებაზე, არამედ მიზეზის აღმოფხვრაზეც, რაც აძლიერებს მკურნალობის ეფექტურობას და ამცირებს გართულებების რისკს.
მკურნალობა მოიცავს მედიკამენტურ თერაპიას, კვებითი ჩვევების შეცვლას და ზოგჯერ ფიტოთერაპიასაც, როგორც დამხმარე გზას.
მედიკამენტური მკურნალობის პრინციპები
ექიმი მედიკამენტებს გასტრიტის ტიპისა და კუჭის მჟავიანობის დონის მიხედვით არჩევს. ნებისმიერ შემთხვევაში, ძირითადი მიზანი კუჭის ლორწოვანის დაცვა, მჟავიანობის შემცირება, ანთების კონტროლი და ინფექციის (თუკი არსებობს) ლიკვიდაციაა.
გამოყენებული ჯგუფებია:
- პროტონული ტუმბოს ინჰიბიტორები (PPI) — როგორებიცაა ომეპრაზოლი, პანტოპრაზოლი. ისინი ამცირებს კუჭის მჟავის გამოყოფას და ხელს უწყობს ლორწოვანის განკურნებას;
- H2-რეცეპტორების ბლოკატორები — მაგალითად, რანიტიდინი, რომელიც ასევე აქვეითებს მჟავიანობას;
- ანტაციდები — სწრაფად მოქმედი საშუალებები, რომლებიც ანეიტრალებს უკვე წარმოქმნილ მჟავას და ამსუბუქებს ტკივილს.
- ანტიბიოტიკები — გამოიყენება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ დადასტურდა Helicobacter pylori-ის ინფექცია. ჩვეულებრივ, ინიშნება ორი ან სამი სახეობის კომბინაცია 10-14 დღით;
- ლორწოვანის დამცავი საშუალებები, როგორიცაა გასტროპროტექტი — ეს პრეპარატი ქმნის დამცავ ფენას კუჭის შიდა კედლებზე, რაც ამცირებს მჟავების, ფერმენტებისა და ანთების ზემოქმედებას. იგი განსაკუთრებით ეფექტურია როგორც გასტრიტის, ისე კუჭისა და თორმეტგოჯა ნაწლავის წყლულოვანი დაავადებების დროს. გასტროპროტექტი ასევე ხელს უწყობს ლორწოვანი გარსის სწრაფ აღდგენასა და ტკივილის შემცირებას. აღნიშნული მედიკამენტის საქართველოს ბაზარზე შემოტანასა და გავრცელებას ფარმაცევტული კომპანია SmartPharm უზრუნველყოფს.
გასტრიტი და კუჭის წყლული: მკურნალობის საერთო სტრატეგიები
გასტრიტსა და კუჭის წყლულს ხშირად ერთი და იგივე პათოფიზიოლოგიური საფუძველი აქვს — ზედმეტი მჟავიანობა, ლორწოვანის დაზიანება და H. pylori-ის ინფექცია. ამიტომ, მათი მკურნალობის პრინციპები ხშირად იდენტურია.
- პირველ რიგში, საჭიროა H. pylori-ის ერადიკაცია ანტიბიოტიკებით;
- შემდეგ მჟავიანობის რეგულაცია PPI ან H2-ბლოკატორებით;
- პარალელურად გამოიყენება გასტროპროტექტი, როგორც დამცავი ფენა ლორწოვანზე;
- აუცილებელია კვებითი რეჟიმის დაცვა: არარეგულარული კვება, ცხარე და ცხიმიანი საკვები, ყავა და ალკოჰოლი უნდა შეიზღუდოს;
- ტარდება პერიოდული მონიტორინგი, განსაკუთრებით ენდოსკოპიური კონტროლი რთულ ან ხელმიუწვდომელ შემთხვევებში.
ამ ორი დაავადების ერთობლივი მართვა ამცირებს რეციდივის რისკს და აუმჯობესებს საერთო პროგნოზს.
ფიტოთერაპია და ბუნებრივი საშუალებები გასტრიტის მკურნალობაში
ბუნებრივი საშუალებები ხშირად გამოიყენება როგორც დამატებითი თერაპია და არა ძირითადი მკურნალობა, თუმცა მათი სწორად შერჩევა ზოგ შემთხვევაში მნიშვნელოვნად ამსუბუქებს სიმპტომებს.
გამოყენებულია შემდეგი მცენარეული საშუალებები:
- კამომილა — აქვს ანთების საწინააღმდეგო და დამამშვიდებელი ეფექტი კუჭის ლორწოვანზე;
- ძირტკბილა — ხელს უწყობს ლორწოვანი გარსის რეგენერაციასა და მჟავიანობის დაბალანსებას;
- ალოე ვერას წვენი — ამშვიდებს კუჭის ლორწოვანს და ამცირებს წვის შეგრძნებას.
თუმცა გაითვალისწინეთ, ბუნებრივი საშუალებების მიღება აუცილებლად უნდა მოხდეს ექიმის ზედამხედველობით, რათა მედიკამენტებთან არასასურველი ურთიერთქმედებისგან დაიცვათ თავი.
