გულძმარვა, ეს არის უსიამოვნო შეგრძნება ყელისა და მკერდის არეში, რომელიც წვის ან მჟავიანობის შეგრძნებით ვლინდება. მიზეზი კი, ძირითადად, დაკავშირებულია კუჭის მჟავის მოძრაობასთან — კერძოდ, როდესაც კუჭის მჟავა ბრუნდება უკან, საყლაპავ მილში, რაც ჩვეულებრივ არ უნდა ხდებოდეს. ამ პროცესს სამედიცინო ენაზე გასტროეზოფაგური რეფლუქსი ეწოდება.
უფრო დეტალურად რომ აღვწეროთ, კუჭსა და საყლაპავს შორის კუნთოვანი ბოჭკოებისგან შემდგარი რგოლი — სფინქტერი — მდებარეობს. ნორმალურად ფუნქციონირებისას, ეს კუნთი საკვების კუჭში გადასვლის შემდეგ იხურება და მჟავის მილში დაბრუნებას არ იწვევს. ხოლო როცა სფინქტერის მუშაობა სუსტდება, მჟავა ადვილად გადმოდის და, შედეგად, წვის შეგრძნებასაც იწვევს.
გულძმარვას ზოგჯერ თან ახლავს მუცლის შებერილობა, ყაბზობა, მკერდში დისკომფორტი, უსიამოვნო სუნი პირიდან ან გულისრევა. ხშირ შემთხვევაში ეს არის დროებითი პრობლემა და არა სერიოზული დაავადება, თუმცა თუ სიმპტომები მუდმივად მეორდება ან მეტისმეტად შემაწუხებელია, აუცილებელია ექიმის ჩართულობა. ასეთ შემთხვევებში შეიძლება საჭირო გახდეს სპეციალური პრეპარატების გამოყენება, რაც მჟავას დონის კონტროლს ემსახურება.
რა იწვევს გულძმარვას?
გულძმარვის გამომწვევი უამრავი ფაქტორი არსებობს, თუმცა ყველაზე ხშირია გადაჭარბებული ჭამა. როდესაც ადამიანი დიდი რაოდენობით საკვებს იღებს, კუჭზე ზეწოლა მატულობს და სფინქტერი შესაძლოა ვეღარ გაუმკლავდეს მჟავის შეკავებას. განსაკუთრებით საშიშია ჭამის შემდეგ დაუყოვნებლივ დაწოლა ან დახრა — ასეთ პოზიციაში მჟავას ძალიან მარტივად შეუძლია გადაადგილდეს ზემოთ.
საკვების ტიპიც ძალიან მნიშვნელოვანია. ცხარე, მჟავე, ცხიმიანი, შემწვარი ან შოკოლადიანი კერძები მჟავურობას ამძაფრებს და სფინქტერის მოქმედებას ასუსტებს. მაგალითად, პომიდვრის საწებელი, ლიმონათი, სუნელები, ნიორი ან ხახვი ზოგიერთ ადამიანში პირდაპირ იწვევს გულძმარვას. ასევე, მოქმედებს ალკოჰოლი, ყავა და გაზიანი სასმელები — ისინი აღიზიანებს კუჭის ლორწოვანს და ამცირებს სფინქტერის კუნთოვან ტონუსს.
საგულისხმოა, რომ მწეველებს ხშირად აწუხებთ გულძმარვა, ვინაიდან სიგარეტი საგრძნობლად ამცირებს სფინქტერის ტონუსს.
გულძმარვას კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი რისკ-ფაქტორი არის ჭარბი წონა. როდესაც მუცლის ღრუში წნევა მატულობს, ის ზეწოლას ახდენს კუჭზე და მჟავას უბიძგებს უკან დაბრუნებისკენ. მსგავსი პროცესები ხდება ორსულობის დროსაც — როცა ჰორმონალური ცვლილებები და მუცლის ზრდა იდეალურ პირობებს ქმნის რეფლუქსისთვის.
კიდევ ერთი, შედარებით შეუმჩნეველი მიზეზი არის სტრესი. მართალია, ის პირდაპირ არ იწვევს გულძმარვას, მაგრამ გავლენას ახდენს საჭმლის მონელების პროცესზე, ამცირებს კუჭის მოქმედების ეფექტიანობას და ზრდის სიმპტომების გამოვლენის ალბათობას.
გულძმარვის ძირითადი სიმპტომები
როგორც დასაწყისში აღვნიშნეთ, გულძმარვის ძირითადი სიმპტომია წვის მსგავსი შეგრძნება მკერდის არეში — ხშირად ეს იწყება მუცლის ზედა ნაწილში და გადადის ყელისკენ. ეს წვა ჩვეულებრივ ჩნდება ჭამის შემდეგ. ზოგჯერ ეს შეგრძნება იმდენად ძლიერია, რომ ზოგი მას გულის ტკივილთანაც კი აიგივებს, თუმცა გულის დაავადებებისგან განსხვავებით, გულძმარვა ხშირ შემთხვევაში საკვების მიღებასთან ან სხეულის პოზიციასთან არის დაკავშირებული.
გულძმარვას ხშირად თან ახლავს მჟავე ან მწარე გემო პირში. ეს იმის გამო ხდება, რომ კუჭის მჟავა საყლაპავი მილის გავლით ყელისკენაც აღწევს და მჟავიანობას პირში ტოვებს. შესაძლოა, განვითარდეს ხველა, ხმის ჩახლეჩა ან ყელის ხანგრძლივი გაღიზიანება, განსაკუთრებით ღამით, როდესაც ადამიანი ჰორიზონტალურ მდგომარეობაში იმყოფება.
ზოგიერთ ადამიანს აწუხებს დაჭიმულობის ან სიმძიმის შეგრძნება მკერდში; ზოგჯერ ეს გრძნობა ყელის ქვედა ნაწილამდეც ვრცელდება. მუცლის შებერილობა, დაღლილობა ჭამის შემდეგ, უსიამოვნო სუნი პირიდან და გულისრევაც შეიძლება თან ახლდეს გულძმარვას.
თუკი გულძმარვა სისტემატურად მეორდება, შესაძლოა ეს ქრონიკულ რეფლუქსზე მიანიშნებდეს.
კუჭის წვა და გულძმარვა: კავშირი და განსხვავება
უნდა აღინიშნოს, რომ ხშირად კუჭის წვასა და გულძმარვას ერთმანეთში ურევენ, რადგან ორივე მჟავასთან და საჭმლის მომნელებელ სისტემასთანაა დაკავშირებული და მსგავს სიმპტომებსაც იწვევს. თუმცა მათ შორის გარკვეული განსხვავებები მაინც არსებობს, რაც განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია სწორი დიაგნოსტიკისა და მკურნალობისთვის.
გულძმარვა ძირითადად არის საყლაპავ მილში მჟავის გადაადგილების შედეგი. როცა კუჭის მჟავა უკან ამოდის და აღიზიანებს საყლაპავის ლორწოვანს, ჩნდება წვის ან დისკომფორტის შეგრძნება მკერდის არეში. როგორც წესი, ის იწყება კუჭის ზედა ნაწილიდან და ვრცელდება ზემოთ, ყელის მიმართულებით.
მეორე მხრივ, კუჭის წვა უფრო კონკრეტულად კუჭის შიგნით, ანუ ქვემოთ, მუცლის ღრუს შუა ნაწილში იგრძნობა. ეს შეიძლება გამოწვეული იყოს კუჭის ლორწოვანის გაღიზიანებით, რომელიც ხშირად კუჭის მჟავის ჭარბი რაოდენობით წარმოქმნის ფონზე ვითარდება. კუჭის წვას შესაძლოა თან ახლდეს სიმძიმე, შებერილობა ან გულისრევა. ამ დროს მჟავა საყლაპავ მილში არ ამოდის, და ამიტომაც კუჭის წვა არ გადადის მკერდში ან ყელისკენ. ამასთან, კუჭის წვა ხშირად მიუთითებს გასტრიტზე — ანუ კუჭის ლორწოვანის ანთებაზე; ან კუჭის წყლულის არსებობაზე.
მოკლედ რომ ვთქვათ, გულძმარვა გულისხმობს მჟავის ზემოთ მოძრაობის შედეგად წარმოქმნილ წვას მკერდსა და ყელში; ხოლო კუჭის წვა თავად კუჭის არეში დაგროვებული მჟავის მიერ გამოწვეული დისკომფორტია. ორივე სიმპტომი მჟავასთანაა დაკავშირებული, თუმცა განსხვავებული მექანიზმით ჩნდება და ხშირად განსხვავებულ მკურნალობასაც საჭიროებს.
როგორ მოვიშოროთ გულძმარვა: მკურნალობის მეთოდები
გულძმარვის მოშორება ხშირად შესაძლებელია როგორც ცხოვრების წესის შეცვლით, ისე შესაბამისი მედიკამენტების დახმარებით. მკურნალობის მიზანია მჟავის ზემოქმედების შემცირება და კუჭ-საყლაპავის დამცავი მექანიზმების აღდგენა, რათა თავიდან იქნას აცილებული ლორწოვანის გაღიზიანება და რეფლუქსის გამეორება.
გულძმარვასთან გამკლავება პირველ რიგში იწყება ყოველდღიური ჩვევების შეცვლით. უმჯობესია საკვები მივიღოთ მცირე ულუფებით და ხშირად; თავი ავარიდოთ ძალიან ცხარე, ცხიმიან, მჟავე ან ტკბილ პროდუქტებს. ჭამის შემდეგ არ ღირს დაუყოვნებლივ დაწოლა — რეკომენდებულია 2–3 საათის ინტერვალი ძილის წინ. ასევე, სასურველია ძილის დროს თავქვეშ ოდნავ მაღალი ბალიშის გამოყენება, რათა თავიდან ავიცილოთ მჟავის ზემოთ გადასვლა. სასურველია მოწევისა და ალკოჰოლისგან თავის შეკავება, რადგან ორივე ფაქტორი ამცირებს საყლაპავის სფინქტერის ტონუსს.
რაც შეეხება მედიკამენტურ მკურნალობას, ერთ-ერთი ეფექტური საშუალებაა პრეპარატი გასტროპროტექტი. მისი ძირითადი მახასიათებელია ის, რომ ქმნის დამცავ ფენას კუჭის ლორწოვანზე, იცავს მას მჟავის ზემოქმედებისგან და ამსუბუქებს წვის შეგრძნებას. გასტროპროტექტი განსაკუთრებით ეფექტურია მათთვის, ვისაც ხშირად აღენიშნება გულძმარვა ან რეფლუქსის მსგავსი სიმპტომები, მაგრამ მჟავას დონის პირდაპირი დაქვეითება არ სჭირდებათ.
მისი მოქმედება უფრო მექანიკურია, ვიდრე ქიმიური — არ ცვლის მჟავის რაოდენობას, არამედ იცავს ლორწოვანს და ამცირებს მის გაღიზიანებას. ამით განსხვავდება პროტონული ტუმბოს ინჰიბიტორებისგან, რომლებიც მჟავის წარმოებას აჩერებს. გასტროპროტექტის მიღება შესაძლებელია ჭამის შემდეგ ან გულძმარვის სიმპტომების გამოვლენისთანავე. ის ხშირად გამოიყენება როგორც ძირითადი მკურნალობის დამხმარე საშუალება ან მსუბუქი სიმპტომების მოსახსნელად.
გასტროპროტექტის საქართველოს ბაზარზე გავრცელებას ფარმაცევტული კომპანია SmartPharm უზრუნველყოფს.
თუ გულძმარვა ხშირი და ძლიერი ხასიათისაა, შესაძლოა საჭირო გახდეს დამატებით ძლიერი მედიკამენტები — როგორებიცაა ანტაციდები, H2-ბლოკატორები ან პროტონული ტუმბოს ინჰიბიტორები. ასეთ შემთხვევებში მკურნალობა უნდა წარიმართოს ექიმის რეკომენდაციით, რადგან სიმპტომების უკონტროლო დაძლევა ზოგჯერ პრობლემის გაღრმავებას იწვევს.
გულძმარვა უმეტეს შემთხვევაში მართვადია, თუმცა საჭიროებს ყურადღებას, რეგულარულობას და ზოგჯერ მედიკამენტური ჩარევას. პრეპარატი გასტროპროტექტი კი ამ გზაზე ეფექტური და კომფორტული დამხმარეა.
